خودکشی

تعریف

خودکشی پدیده ای روانی ـ اجتماعی، موضوعی چند وجهی  و پیچیده است وقتی شخصی مرتکب خودکشی می­شود معمولا وابستگان و دوستان او متعجب و حیران می­شوند چرا که معتقدند که آرام بود و زندگی می­کرد. اما پس از بررسی دقیق سرنخ­ها به دست می­آید که در عین دشواری، ضرورت پیگیری و جستجوی کمک و خدمات تخصصی را آشکار می­سازد. بنابراین پیش بینی خودکشی حتی برای متخصصان امری آسان و دقیق نیست. از این رو، بررسی دقیق علائم و نشانه­های خطر خودکشی برای تشخیص به موقع و مناسب بسیار کمک کننده است. همچنین با توجه به گستره حساسیت و افزایش رو به رشد خودکشی پیش بینی و توصیف واحدی درسی ذیل عنوان ((آموزش پیشگیری از خودکشی))به وسیله سازمان­های ذیربط برای دانشجویان رشته های علوم انسانی، پزشکی و مشاوره به عنوان یک ضرورت پیشنهاد می­شود(عزت الله فولادی 1386)

در گذشته خودکشی به عنوان جرم علیه خود و جامعه و به طور کلی گناه محسوب می­شد.کسانی که خود را می­کشند از تشریفات کفن و دفن مذهبی محروم می­شوند. به منظور رعایت تقدس بیرونی، کفن و دفن پنهانی انجام می­شد. در بعضی از کشورها چه بسا با شهامت بر سر چهار راه­ها، چوبه مرگ به پا می­کردند این امر رایج بود تا این که تحقیقات انجام شده در مورد افرادی که خود را می­کشند، عدم تعادل ذهنی آنان را تایید نمود. از این رو، به تدریج به حکم خودکشی پایان داده شد و تا حد زیادی از لکه ننگ بودن آن کاسته و جنبه تقدس کفن و دفن حذف گردید(برایت، 1996).

اولین مطالعه نظامدار درباره خودکشی نیز به دست امیل دورکمایم در سال 1898 در کتابی تحت عنوان خودکشی مطرح گردید. او در کتاب خود درباره خلا موجود میان مذهب و اخلاق پیرامون خودکشی پرداخته و به عنوان نتیجه کتابش خودکشی را به عنوان پیامد طبیعی رابطه فرد و اجتماع در نظر گرفته است. همچنین بیان کرده که میزان نظم، انزوای اجتماعی و سرکوبی افراد در اجتماع دلایل بنیادی در تفاوت میزان خودکشی در کشورهای مختلف می­باشند. به نظر او شرایط اجتماعی در عصر جوامع صنعتی شده تا حدود زیادی منشاء ناهنجاری های اقتصادی که عامل دائمی و اختصاصی در خودکشی است می­باشد. همچنین دور کمایم نوعی خودکشی را که خودکشی تقدیر گرایانه(جبری) نامیده شده است، تشخیص داد که استدلال می­کند این نوع خودکشی با خودکشی ناشی از بی ثباتی اجتماعی (همجار گسیختگی) متفاوت است. و از طریق نظم افراطی، متمایز می­شود. در این نوع خودکشی فرد احساس می­کند که کنترل شخصی یا تعقل خود را از دست داده نسبت به آینده نا امید است. زیرا فکر می­کند که آینده به وسیله قواعد اجتناب ناپذیر و غیر قابل تغییر، فنا شده است(سینگ،2000).

در اوخر قرن نوزده نیز فروید، نخستین دیدگاه روان شناختی را در مورد خودکشی ارائه کرد. او خودکشی را نهایت خشم معطوف به خود، ناشی از ناخودآگاه فردی دانست و غرایز را به دو دسته مرگ و زندگی تقسیم کرد و معتقد بود غریزه مرگ بلافاصله پس از تولد به کار می­افتد و تمایل به بازگشت دارد و موجب مرگ و نیستی، کینه، عداوت و انهدام نسل می­شود.اما غریزه زندگی موجب دوستی، عشق، محبت، تولید نسل و صیانت ذات است(شفیع آبادی،1371)

در تعریف دیگری، خودکشی به عنوان عملی که شخص برای معدوم کردن خود در حالی که اختیار مرگ و زندگی را دارد به لحاظ اخلاقی نیز به انجام آن موظف نیست تعریف شده است(دلماز،به نقل از اسلامی طلب،1371).

در فرهنگ روان شناسی، خودکشی به عنوان نابود کردن آگاهانه خویش برای رها شدن از موقعیتی غیر قابل تحمل تعریف شده و اشاره دارد که خودکشی هایی که با انگیزه ملاحظات مذهبی و اخلاقی (فرار عملی مغایر با شرف،سربار دیگران نبودن) صورت می­گیرد، نوعی فداکاری تلقی می­شود و آنها را با خودکشی­هایی که ناشی از عواطف مختل، مشوش و ... است، متفاوت می­ داند(رزم آزما،1370 ص 385)

رفتارهای خودکشی گرا را می­توان به افکار (فرایندهای ذهنی) و یا بر اساس پیامدهای مهلک(مرگ آور)مثل خودکشی و پیامدهای غیر مهلک(غیر مرگ آور) از قبیل اقدام به خودکشی(شبه- خودکشی) یا اعمال خود-آسیبی طبقه بندی کرد.

تمامی اعمال و رفتارهای خود آسیبی عمدی و آگاهانه که به ظاهر به قصد کشتن خویش انجام می­شوند اما به مرگ منجر نشود.شبه خودکشی (پاراسویساید)گفته می­شود(عزت الله فولادی 1386)

به طور کلی اصلاحات که در بحث خودکشی رایج است در زیر توضیح اختصار داده می­شود.

اقدام به خودکشی[1]

ـ عمل به خودکشی انجام می­گیرد ولی منجر به مرگ نمی­شود.

ـ معمولا توصیف کننده کسانی است که در کشتن خود مطمئن نیستند.

ـ تحقیقات بیانگر آن است که در مقابل هر یک جوان که خود را می­کشد تقریبا 100 تا 200 جوان اقدام به خودکشی می­کنند(کینگ 2000)

خودکشی کامل یا موفق[2]

ـ عمل کشتن خویش و پایان دادن موفق به زندگی به دست فرد می­باشد.

ـ این اصطلاح بیانگر کسانی است که در جریان کار به گونه­ای دقیق طرح ریزی می­کنند که منجر به مرگ شود.

اندیشه یا افکار خودکشی[3]

ـ شامل ذهنیات و افکاری که مختص ذهن است ممکن است بیان نشود.

تهدید به خود کشی[4]

ـ نشانه­هایی شفاهی یا رفتاری حاکی از آسیب زدن یا ارعاب به کشتن خویش به وسیله فرد می­باشد.

ژست خودکشی گرا[5]

ـ یک حالت معنادار برای آسیب زدن به خود است که خیلی جدی به نظر نمی­رسد.

رفتار خودکشی گرا[6]

ـ تمامی اعمال و رفتارهای که فرد از روی عمد و قصد به منظور آسیب زدن به خود و به خطر انداختن سلامتی­اش انجام می دهد.

پیمان خودکشی[7]

ـ عهد و میثاقی که دو یا چند نفر (و یا گروهی) با هم می­بندند که در یک زمان و در یک جا به زندگی خویش پایان دهند.

خودکشی گروهی[8]

ـ منظور کشتن دسته جمعی خویشتن است که اغلب در برهه ای از زمان و نطقه ای محدود صورت می­گیرد.

نشانگان ورتر[9]

 در برهه­ای از زمان، تمایل نوجوانان آشفته به تقلید از خودکشی ها بسیار مشهود سندروم ورتر گفته می­شود که این مفهوم از نام قهرمان داستان (رنج­های ورتر جوان) اثر گوته گرفته شده است(پورافکاری، 1390)

ده ویژگی خودکشی از دیدگاه شنایدمن

1. شایع ترین هدف خودکشی جستجوی راه حل است
2. هدف معمول در خودکشی وقفه و قطع هوشیاری است.
3. رایج­ترین محرک در خودکشی در روانشناختی غیر قابل تحمل می­باشد.
4. عمده ترین فشار زا در خودکشی نیازهای روانی ناکام شده است.
5. عمده ترین هیجان در خودکشی نا امیدی- درماندگی است.
6. عمده ترین حالت شناختی در خودکشی دوسوگرایی است.
7. شایع ترین حالت ادراکی در خودکشی احساس بن بست است.
8. شایع ترین عمل در خودکشی خروج است.
9. عمل مرسوم در خودکشی بیان و ابراز کردن [کلامی و غیر کلامی] قصد خودکشی است.
10. همسانی معمول در خودکشی دشواری الگوهای مقابله­ای مداوم است(دپوسون و نیل، 1998؛ سینگ 2000).

در یکی از معروف ترین تحقیقات درباره­ی خودکشی در ایالات متحده امریکا خودکشی عمدتا یک Dram درام ذهنی است. خودکشی عملی است که به وسیله دو عامل اصلی یعنی درد روان شناختی و نیز گسستگی یا نیازهای روان­شناختی تعریف شده، برانگیخته می­شود(شنایدمن، 1997).

علل درد روانی و منابع گسستگی نیازهای روان شناختی چندگانه و بسیار نفوذکننده در اجتماع مدرن هستند(برمز،2000).

نظام عاطفی، بر اساس حالت ملال یعنی مخلوطی از هیجان های منفی متمایز می­شود. این وضعیت با احساس اندوه که ویژگی افسردگی است در تضاد است در یافته های تجربی شکل علامتی مخلوط را که غالبا در حالت ملال وجود دارد، شامل احساس اندوه، اضطراب خشم، گناه، شرم و خفت و شماری از احساس­های دیگر می­دانند.( فروغان، 1386).

[1] Suicide Attempter Act

[2] Completed Suicide

[3] Thoghtor ideation

[4] Suicidal Threat

[5] Suicidal Gesture

[6] Suicidal Behavior

[7] Suicidal Pact

[8] Cluster Suicides

[9] Werthersgndrome